Czas pracy w ujęciu formalno-prawnym

Czas pracy uregulowany jest w wielu zróżnicowanych hierarchicznie aktach prawnych. Głównym źródłem przepisów dotyczących planowania i rozliczania czasu pracy są przepisy szóstego działu ustawy z dnia 26 czerwca z 1974 r. – Kodeks pracy – tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm. Przepisy Kodeksu pracy mają zastosowanie do ogółu pracowników. W przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy cywilno-prawnej (np. umowy zlecenie, umowy o dzieło, umowy agencyjnej) przepisy ustawy nie będą miały zastosowania, chyba że u pracodawcy obowiązuje układ zbiorowy pracy zawierający postanowienie o obowiązywaniu wobec zleceniobiorców  przepisów o czasie pracy. Poza tym wyłączeniem wobec wszystkich pracowników obowiązują następujące akty prawne:

• Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy[1],
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy[2].

Czas pracy niektórych grup pracowników uregulowany został w odrębnych ustawach (zwanych pragmatykami służbowymi). W takich sytuacjach zastosowanie mają przepisy odpowiedniej ustawy, a w przypadku braku regulacji jakiegoś zagadnienia, stosuje się odpowiednie przepisy Kodeksu pracy. Czas pracy niektórych grup pracowników regulują w sposób szczególny:

• „Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych” (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.),
• „Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej” (Dz. U. Nr 91, poz. 408 z późn. zm.),
• „Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela” (tekst jednolity: Dz. U.               z 2003 r. Nr 118, poz. 1112, z późn. zm.),
• „Ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych” (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 113, poz. 984 z późn. zm.),
• „Ustaw z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców” (Dz. U. z 2004r. Nr 92, poz. 879),
• „Ustawa o służbie cywilnej z dnia  21 listopada 2008 r.” (Dz. U. 2008 nr 227 poz. 1505 z późn. zm.).

Uzupełnieniem wyżej wymienionych regulacji prawnych są przepisy wewnątrzzakładowe umożliwiające dostosowanie reguł do sytuacji organizacji. Należą do nich wcześniej wspomniane układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, obwieszczenia, regulaminy i statuty. Z punktu widzenia regulacji problematyki zarządzania czasem pracy najistotniejsze znaczenie mają regulaminy pracy (obwieszczenia w przypadku pracodawcy zatrudniającego do 20 pracowników). Zgodnie z art. 104₁ § 1 pkt 2 Kodeksu pracy regulamin pracy powinien określać systemy, rozkłady i okresy rozliczeniowe czasu pracy przyjęte w organizacji.